Αγαπητοί μου φίλοι,
Με σεμνότητα και ταπείνωση, αλλά και με χαρά και ικανοποίηση, σας κοινοποιώ το άρθρο το οποίο έγραψα μετά από πρόσκληση της Συντακτικής Επιτροπής του έγκυρου διεθνούς περιοδικού World Journal of Gastroenterology και το οποίο δημοσιεύθηκε σήμερα στο τελευταίο τεύχος του επιστημονικού αυτού περιοδικού κατά προτεραιότητα από όλα τα άλλα άρθρα που ήδη έχουν εγκριθεί και αναμένουν δημοσίευση. Ακόμη, είμαι ιδιαίτερα ικανοποιημένος αφού ο ένας εκ των ανωνύμων κριτών του άρθρου το βαθμολόγησε με τον βαθμό “Excellent” "Publication Priority", ενώ οι δύο άλλοι κριτές το βαθμολόγησαν με τον βαθμό “Very Good” και "Publication Priority". Η Ελλάδα μας, αυτή η ευλογημένη από τον Θεό χώρα της οποίας έχουμε την τύχη να είμαστε παιδιά ακούγεται παντού.
Το άρθρο αναφέρεται στο μέλλον της θεραπείας της Ελκώδους Κολίτιδος και της νόσου του Crohn για το οποίο έκανα τις σκέψεις αυτές πριν από τουλάχιστον 5 χρόνια. Το μέλλον αφορά όχι μόνο στην ανεύρεση και θεραπευτική καθιέρωση νέων μορφών βιολογικών παραγόντων, αλλά κατά κύριο λόγο στην ταυτόχρονη χορήγηση (συνδυασμό) δύο βιολογικών παραγόντων στον ίδιο ασθενή ο οποίος είναι ανθεκτικός στη συντηρητική θεραπεία ή παρουσιάζει σοβαρές εξωεντερικές εκδηλώσεις. Πιστεύω ότι τα επόμενα χρόνια θα καθοριστούν με ακρίβεια οι ενδείξεις χορήγησης, η ακριβής δοσολογία και οι πιθανές παρενέργειες του συνδυασμού δύο βιολογικών παραγόντων στον ίδιο ασθενή.
Κατωτέρω παρατίθεται η αγγλική και ελληνική περίληψη του άρθρου. Όσοι ενδιαφέρονται για το πρωτότυπο επιστημονικό κείμενο μπορούν να το «κατεβάσουν» υπό μορφή PDF το οποίο συνοδεύει αυτή την ανάρτηση.
Ευχαριστώ ιδιαιτέρως
Γιάννης Τριανταφυλλίδης
Abstract
The treatment of patients with inflammatory bowel disease (IBD), especially those with severe or refractory disease, represents an important challenge for the clinical gastroenterologist. It seems to be no exaggeration to say that in these patients, not only the scientific background of the gastroenterologist is tested, but also the abundance of “gifts” that he should possess (insight, intuition, determination, ability to take initiative, etc.) for the successful outcome of the treatment. In daily clinical practice, depending on the severity of the attack, IBD is treated with one or a combination of two or more pharmaceutical agents. These combinations include not only the first-line drugs (e.g. mesalazine, corticosteroids, antibiotics, etc.) but also second- and third-line drugs (immunosuppressants and biologic agents). It is a fact that despite the significant therapeutic advances there is still a significant percentage of patients who do not satisfactorily respond to the treatment applied. Therefore, a part of these patients are going to surgery. In recent years, several small-size clinical studies, reviews, and case reports have been published combining not only biological agents with other drugs (e.g. immunosuppressants or corticosteroids) but also the combination of two biological agents simultaneously, especially in severe cases. In our opinion, it is at least a strange (and largely unexplained) fact that we often use combinations of drugs in a given patient although studies comparing the simultaneous administration of two or more drugs with monotherapy are very few. As mentioned above, there is a timid tendency in the literature to combine two biological agents in severe cases unresponsive to the applied treatment or patients with severe extraintestinal manifestations. The appropriate dosage, the duration of the administration, the suitable timing for checking the clinical and laboratory outcome, as well as the treatment side-effects, should be the subject of intense clinical research shortly. In this editorial, we attempt to summarize the existing data regarding the already applied combination therapies and to humbly formulate thoughts and suggestions for the future application of the combination treatment of biological agents in a well-defined category of patients. We suggest that the application of biomarkers and artificial intelligence could help in establishing new forms of treatment using the available modern drugs in patients with IBD resistant to treatment.
Περίληψη
Η θεραπεία των ασθενών με ιδιοπαθή Φλεγμονώδη Εντερική Νόσο (ΙΦΝΕ), ιδίως εκείνων με σοβαρή ή ανθεκτική νόσο, αποτελεί σημαντική πρόκληση για τον κλινικό γαστρεντερολόγο. Δεν φαίνεται να είναι υπερβολή το λεχθέν ότι στους ασθενείς με ΙΦΕΝ δοκιμάζεται όχι μόνο το επιστημονικό υπόβαθρο του γαστρεντερολόγου, αλλά και η πληθώρα των "χαρισμάτων" που θα πρέπει να διαθέτει (διορατικότητα, διαίσθηση, αποφασιστικότητα, ικανότητα ανάληψης πρωτοβουλιών κλπ) για την επιτυχή έκβαση της θεραπείας ενός ασθενούς. Στην καθημερινή κλινική πρακτική, ανάλογα με τη σοβαρότητα της προσβολής, η ΙΦΕΝ αντιμετωπίζεται με έναν ή συνδυασμό δύο ή περισσότερων φαρμακευτικών παραγόντων. Οι συνδυασμοί αυτοί περιλαμβάνουν όχι μόνο τα φάρμακα πρώτης γραμμής (π.χ. μεσαλαζίνη, κορτικοστεροειδή, αντιβιοτικά κ.λπ.) αλλά και φάρμακα δεύτερης και τρίτης γραμμής (ανοσοκατασταλτικά και βιολογικοί παράγοντες). Είναι γεγονός ότι παρά τις σημαντικές θεραπευτικές εξελίξεις εξακολουθεί να υπάρχει ένα μεγάλο ποσοστό ασθενών που δεν ανταποκρίνεται ικανοποιητικά στην εφαρμοζόμενη θεραπεία. Ως εκ τούτου, ένα μέρος αυτών των ασθενών υποβάλλεται τελικώς σε χειρουργική επέμβαση. Τα τελευταία χρόνια έχουν δημοσιευθεί αρκετές - μικρού μεγέθους - κλινικές μελέτες, ανασκοπήσεις και αναφορές περιστατικών που συνδυάζουν όχι μόνο βιολογικούς παράγοντες με άλλα φάρμακα (π.χ. ανοσοκατασταλτικά ή κορτικοστεροειδή) αλλά συγχορηγούν ταυτόχρονα δύο βιολογικούς παράγοντες ιδίως σε σοβαρές περιπτώσεις. Κατά τη γνώμη μας, είναι τουλάχιστον αξιοπερίεργο (και σε μεγάλο βαθμό ανεξήγητο) το γεγονός ότι συχνά χρησιμοποιούνται συνδυασμοί φαρμάκων σε έναν συγκεκριμένο ασθενή, όμως μελέτες που να συγκρίνουν την ταυτόχρονη χορήγηση δύο ή περισσότερων φαρμάκων με μονοθεραπεία είναι πολύ λίγες. Όπως αναφέρθηκε παραπάνω, υπάρχει μια δειλή τάση στη βιβλιογραφία να συνδυάζονται δύο βιολογικοί παράγοντες σε σοβαρές περιπτώσεις που δεν ανταποκρίνονται στην εφαρμοζόμενη θεραπεία ή/και σε ασθενείς με σοβαρές εξωεντερικές εκδηλώσεις. Η κατάλληλη δοσολογία, η διάρκεια της χορήγησης, ο κατάλληλος χρόνος για τον έλεγχο του κλινικού και εργαστηριακού αποτελέσματος καθώς και οι παρενέργειες της θεραπείας, θα πρέπει να αποτελέσουν σύντομα αντικείμενο έντονης κλινικής έρευνας. Στο παρόν άρθρο συντάξεως επιχειρούμε να συνοψίσουμε τα υπάρχοντα δεδομένα σχετικά με τις ήδη εφαρμοζόμενες συνδυαστικές θεραπείες και να διατυπώσουμε ταπεινά σκέψεις και προτάσεις για τη μελλοντική εφαρμογή της συνδυαστικής θεραπείας βιολογικών παραγόντων σε μια σαφώς καθορισμένη κατηγορία ασθενών. Προτείνουμε ότι η εφαρμογή των βιοδεικτών και της τεχνητής νοημοσύνης θα μπορούσε να βοηθήσει στην καθιέρωση νέων μορφών θεραπείας με τη χρήση των διαθέσιμων σύγχρονων φαρμάκων σε ασθενείς με ΙΦΕΝ ανθεκτικούς στη θεραπεία.